- مریم مهرزاد – در دنیایی که منابع طبیعی با سرعت نگران‌کننده‌ای رو به کاهش‌اند و تغییرات اقلیمی هر سال شدت بیشتری می‌گیرد، موضوع مصرف بهینه دیگر یک انتخاب فردی نیست؛ بلکه ضرورتی ملی و جهانی است. بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، ایران یکی از کشورهایی است که در حوزه مصرف انرژی، آب، نان و حتی دارو، رتبه‌های بالایی از نظر «اسراف» دارد. این در حالی است که بسیاری از این منابع، یا قابل تجدید نیستند، یا تجدید آن‌ها نیازمند سال‌ها زمان و میلیاردها سرمایه است.
در چنین شرایطی، تنها راه پایدار برای جلوگیری از فروپاشی منابع، تغییر رفتار مصرفی جامعه از طریق فرهنگ‌سازی آگاهانه و پیوسته است؛ مسیری که هم به آموزش نیاز دارد و هم به الگو.
مصرف بهینه؛ معنایی فراتر از صرفه‌جویی ساده
دکتر احمدی در این مینه می گوید : وقتی از مصرف بهینه صحبت می‌کنیم، منظور فقط کم‌مصرف‌کردن یا صرفه‌جویی نیست. بلکه یعنی مصرف هوشمندانه و متناسب با نیاز واقعی. استفاده درست از منابع، بدون اسراف و بدون وارد‌کردن فشار به محیط‌زیست و اقتصاد کشور.
او ادامه می‌دهد: برای مثال، روشن‌گذاشتن کولر در خانه‌ای خالی، استفاده زیاد از نان و بعد دورریختن آن، یا بازگذاشتن آب هنگام شستشو، نمونه‌های آشکار از مصرف غیر بهینه هستند که متأسفانه در جامعه ما زیاد دیده می‌شود.
چرا فرهنگ‌سازی در این حوزه اهمیت دارد؟
فرهنگ مصرف از نگاه این جامعه‌شناس، مجموعه‌ای از باورها و رفتارهایی است که در طول زمان و نسل‌ها شکل گرفته‌اند.
او توضیح می‌دهد:اگر کسی تصور کند “من که پولش را دارم، پس چرا صرفه‌جویی کنم”، یعنی یک مشکل فرهنگی داریم. چون مصرف بهینه نه به وضعیت مالی ربط دارد و نه به امکانات فردی. این یک تعهد اجتماعی و اخلاقی است.»
دکتر احمدی، با ذکر این نکته که حتی در کشورهای توسعه‌یافته که مردم رفاه بیشتری دارند، مصرف بهینه به یک ارزش اجتماعی تبدیل شده است:مردم آن کشورها یاد گرفته‌اند که آب، برق، گاز یا غذا فقط “کالا” نیستند، بلکه بخشی از حق نسل‌های آینده هستند. این نگاه، نتیجه سال‌ها آموزش و سیاست‌گذاری فرهنگی است.
راهکارهای عملی برای فرهنگ‌سازی مصرف بهینه
در ادامه گفت‌وگو، خبرنگار ما از دکتر احمدی می‌پرسد که چه اقداماتی می‌تواند فرهنگ مصرف را بهبود دهد. او چند راهکار مهم را پیشنهاد می‌کند:
آموزش فراگیر از سنین پایین
در مدارس باید آموزش داده شود که منابع چقدر محدودند. کودکان وقتی یاد بگیرند که مثلاً هدر دادن آب چه اثراتی دارد، این باور را با خود به خانه می‌آورند و حتی روی رفتار والدین هم تأثیر می‌گذارند.
استفاده از رسانه‌ها و فضای مجازی
ما به کمپین‌های جذاب و اثربخش در صدا و سیما، اینستاگرام، یوتیوب و سایر رسانه‌ها نیاز داریم که مردم را با داستان، تصویر و داده درگیر کنند، نه فقط شعار.
الگوسازی توسط افراد تأثیرگذار
اگر چهره‌های محبوب اجتماعی — از بازیگران گرفته تا ورزشکاران و مدیران موفق — خودشان سبک زندگی بهینه داشته باشند و آن را نمایش دهند، مردم راحت‌تر می‌پذیرند.
سیاست‌گذاری هوشمند (ترکیب تشویق و تنبیه)
برای مصرف‌کنندگان کم‌مصرف باید پاداش‌هایی در نظر گرفت (مثلاً کاهش هزینه قبض)، و برای مصرف‌کنندگان پرمصرف، مالیات یا جریمه.
در پایان، دکتر احمدی بر نقش حیاتی مردم تأکید می‌کند:ما نمی‌توانیم همه مسئولیت را به دولت یا نهادها واگذار کنیم. در مصرف آب، برق، نان، سوخت، کاغذ و حتی زمان، هر فرد مسئول است. تغییر از خانه‌ها شروع می‌شود، نه از دستورالعمل‌ها.
مصرف بهینه فقط یک رفتار فردی نیست؛ یک پروژه ملی است که آینده محیط‌زیست، اقتصاد و سلامت اجتماعی را تضمین می‌کند. تا زمانی که فرهنگ مصرف در جامعه تغییر نکند، هیچ توسعه‌ای پایدار نخواهد بود. آموزش، رسانه، قانون و الگوسازی باید در کنار هم حرکت کنند. و از همه مهم‌تر، مردم باید بدانند که قهرمانان اصلی این ماجرا خودشان هستند.
