مریم مهرزاد – در حالی که اقتصاد ایران سال‌ها تحت فشار تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی قرار داشته، طی ماه‌های اخیر گام‌هایی مهم در حوزه دیپلماسی اقتصادی برداشته شده است. پیوستن ۱۵ کشور جدید به بازار تجاری ایران ، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین خبرهای اقتصادی ماه، بار دیگر توجه‌ها را به تأثیر مستقیم دیپلماسی بر توسعه اقتصادی کشور جلب کرد. اما دیپلماسی اقتصادی دقیقاً چه نقشی دارد و چطور می‌تواند گره‌گشای چالش‌های اقتصاد ایران باشد؟
دیپلماسی اقتصادی چیست؟
دیپلماسی اقتصادی مجموعه‌ای از اقدامات، مذاکرات، قراردادها و تعاملات سیاسی است که با هدف گسترش فرصت‌های اقتصادی کشور، توسعه صادرات، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، تسهیل تجارت و ارتقای جایگاه بین‌المللی انجام می‌شود. برخلاف دیپلماسی سنتی که تمرکز آن روی مسائل سیاسی و امنیتی است، دیپلماسی اقتصادی تمرکز ویژه‌ای بر منافع مالی و تجاری دارد.
چرا برای ایران حیاتی است؟
عبور از تحریم‌ها
در شرایطی که بسیاری از بازارهای رسمی بسته یا محدود شده‌اند، دیپلماسی اقتصادی می‌تواند با ایجاد شبکه‌های تازه تجاری، بخشی از فشار تحریم‌ها را کاهش دهد. تعامل با کشورهای کمتر تحت‌تأثیر تحریم یا ایجاد مسیرهای جدید مالی، فرصتی برای بقای صنایع صادرات‌محور فراهم می‌کند.
جذب سرمایه و فناوری
دیپلماسی اقتصادی می‌تواند پلی برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی و انتقال فناوری‌های نوین باشد. برای مثال، توافقات اخیر ایران با کشورهای منطقه و آسیای میانه، دروازه‌هایی برای سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و زیرساخت‌های حمل‌ونقل گشوده است.
متنوع‌سازی شرکای تجاری
وابستگی بیش‌ازحد به چند شریک تجاری محدود، آسیب‌پذیری اقتصادی کشور را بالا می‌برد. دیپلماسی فعال به ایران این امکان را می‌دهد که تنوع شرکای خود را افزایش دهد و سهم خود از بازارهای بین‌المللی را گسترش دهد.
بهبود تصویر بین‌المللی
تعامل سازنده و غیرتنش‌زا با سایر کشورها، تصویری مثبت از ایران در جهان می‌سازد و اعتماد تجار و سرمایه‌گذاران خارجی را بالا می‌برد؛ چیزی که برای توسعه پایدار اقتصادی ضروری است.
چالش‌ها و موانع
با این حال، مسیر دیپلماسی اقتصادی برای ایران همواره هموار نیست:
اختلافات سیاسی داخلی بر سر سیاست خارجی
نبود هماهنگی بین دستگاه‌های دولتی و اقتصادی
کمبود نیروی انسانی آموزش‌دیده در عرصه دیپلماسی اقتصادی
تأثیر فشارها و تحریم‌های ثانویه از سوی قدرت‌های بزرگ
این چالش‌ها باعث شده بخشی از ظرفیت بالقوه ایران در دیپلماسی اقتصادی بلااستفاده بماند.
دکتر حسین رضایی، استاد اقتصاد سیاسی، به خبرنگار ما می‌گوید:دیپلماسی اقتصادی می‌تواند مهم‌ترین ابزار ایران برای توسعه باشد، اما به شرطی که سیاست داخلی و سیاست خارجی یکپارچه و هماهنگ عمل کنند. اگر اختلاف و چندصدایی باشد، هیچ توافق خارجی پایدار نخواهد بود.»
مهندس الناز شریفی، کارشناس روابط بین‌الملل، می‌افزاید:دیپلماسی اقتصادی فقط بر عهده وزارت خارجه نیست؛ اتاق‌های بازرگانی، سفارتخانه‌ها، بخش خصوصی و حتی دانشگاه‌ها هم نقش دارند. ما نیاز به یک برنامه ملی داریم تا این ظرفیت‌ها به هم متصل شوند.»
به نظر می‌رسد سیاست‌گذاران ایرانی در دولت چهاردهم بیش از گذشته به اهمیت دیپلماسی اقتصادی پی برده‌اند. اما برای اینکه این رویکرد به توسعه واقعی منجر شود، نیاز به هماهنگی درون‌حاکمیتی، طراحی سیاست‌های بلندمدت و استفاده از ظرفیت بخش خصوصی است. با توجه به وضعیت حساس اقتصاد ایران، دیپلماسی اقتصادی نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است.
