اگر میزان مصرف برق کشور از ظرفیت تولید نیروگاه‌ها بیشتر شود، کشور با خاموشی سراسری مواجه خواهد شد. ایران در سال‌های گذشته، همواره در فصل گرم تابستان مشکل تامین برق داشته و بارها در یک قدمی این وضعیت بحرانی قرار گرفته است؛ از جمله همین سال گذشته که پیک مصرف به ۵۷ مگاوات رسید و تنها یک مگاوات با ظرفیت تولید ۵۸ هزار مگاواتی فاصله داشت. (+)
حالا دوباره فصل گرما آغاز شده؛ درجه دمای هوا، مثل قیمت بیت‌کوین، مدام در حال بالاتر رفتن است و به‌تبع آن، مصرف برق هم لحظه‌به‌لحظه به رقم بحرانی ظرفیت تولید نزدیک‌تر می‌شود. اما این بار مسئولان برق کشور، تاکید دارند که یک عامل دیگر هم در افزایش مصرف برق و بحرانی شدن آن نقش دارد: ماینینگ بیت‌کوین.
درباره مواضع، نسبت به برق ماینرها دو فرضیه مطرح است. فرضیه اول این است که کشور توان تامین برق ماینرها را دارد و چالش فعلی تنها این است که آنها هزینه واقعی برق را نمی‌دهند و از برق یارانه‌ای برای درآمدزایی خود استفاده می‌کنند. فرضیه دوم این است که کشور به‌طور کلی توان تامین برق ماینرها را ندارد و دلیل مخالفت با فعالیت آنها هم همین است. در ادامه به این دو فرضیه می‌پردازیم.
ببینید: آنچه در رویداد «ماینینگ، خوب، بد، زشت» گذشت / ماینینگ در ایران؛ فرصت یا تهدید؟
.
آمار مصرف برق ماینرها به نقل از مسئولان برق کشور
در این بخش، فقط به آمار ارائه‌شده از مسئولان اشاره می‌کنیم و در بخش بعدی به صحت و معنای آنها خواهیم پرداخت.
همایون حائری چندی پیش با اشاره به مباحثی که در مورداستفاده از برق برای استخراج ارز دیجیتالی مطرح شده است، به قیمت ارزان برق در ایران اشاره کرد و گفت: «برای هر بیت‌کوین ۷۲ هزار کیلووات ساعت برق مصرف می‌شود که به‌اندازه مصرف ۲۸ مشترک است. تعداد این افراد به‌تازگی افزایش پیدا کرده و مصرف آنها می‌تواند به ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ مگاوات نیز برسد.» (+)
مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق هم چهارشنبه هفته گذشته با بیان اینکه مشخص نیست استخراج بیت‌کوین‌ها چند درصد از برق کشور را مصرف می‌کنند، گفت: «از آنجا که انشعابات غیرمجاز هستند، مشخص نیست چند درصد برق کشور را مصرف می‌کنند، اما تخمین زده می‌شود ۵۰۰ مگاوات در یک ساعت مصرف دارند که معادل یک نیروگاه بزرگ است.» (+)
محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات هم در مصاحبه‌ای گفته که طبق ارزیابی وزارت نیرو، ۷۰۰ مگاوات برق کشور صرف ماینینگ بیت‌کوین می‌شود. (+)
.
۷۶۰۰ مگاوات، میزان برق مصرفی برای ماینینگ در کل جهان
شبکه بیت‌کوین، شفافیت بالایی دارد. در واقع کلیه آمار و اطلاعات مرتبط با آن در دسترس همگان است و میزان مصرف برق ماینرها در لحظه در جهان را با چند ضرب و تقسیم ساده می‌توان به دست آورد.
برای به دست آوردن برق مصرفی ماینینگ در جهان، می‌توان از کل هش‌ریت (Hash rate) شبکه بیت‌کوین و میزان مصرف یک دستگاه ماینر متوسط استفاده کرد. هش‌ریت شبکه بیت‌کوین در لحظه نگارش این یادداشت ۷۴ میلیون تراهش بر ثانیه بوده است. (+)
در این شبکه، ماینرهای مختلفی با توان‌های مصرفی و تولیدی متفاوت در حال فعالیت هستند. هر چه مدل ماینر به‌روزتر باشد، مصرف برق آن پایین‌تر و میزان هش تولیدی آن بیشتر است و هر چه مدل قدیمی‌تر باشد، برعکس. ما توان ماینر S9j را به‌عنوان یک ماینر متوسط، به‌عنوان توان میانگین ماینرها در محاسبات در نظر می‌گیریم. توان مصرفی این ماینر ۱.۵ کیلووات ساعت و توان تولیدی‌اش، ۱۴.۵ تراهش بر ثانیه است.
با تقسیم ۷۴ میلیون تراهش بر عدد ۱۴.۵ و ضرب آن در عدد ۱.۵ کیلووات، عدد ۷۶۵۵۰۰۰ کیلووات یا ۷۶۰۰ مگاوات به دست می‌آید. یعنی میزان برق مصرفی ماینرها در دنیا ۷۶۰۰ مگاوات است.
همین‌جا می‌توان تعداد تقریبی کل دستگاه‌های ماینر جهان را هم محاسبه کرد. با تقسیم ۷۴ میلیون تراهش بر عدد ۱۴.۵، تعداد کل دستگاه‌های ماینر جهان به‌صورت تقریبی برابر با ۵ میلیون ماینر خواهد بود.
دانشگاه کمبریج هم سایتی برای نمایش مصرف برق جهان به‌منظور ماینینگ ارائه داده است. این سایت با محاسباتی، میزان برق مصرفی ماینرها را به‌صورت زنده تخمین می‌زند. بر اساس اطلاعات سایت دانشگاه کمبریج، در لحظه نگارش این گزارش، مصرف برق ماینرهای جهان، ۷.۹۹ گیگاوات یا ۷۹۹۰ مگاوات بوده است.
با توجه به فعالیت شبانه‌روزی ماینرها در جهان، این رقم تقریبا ثابت است و با یک شیب در حال افزایش است. اما در کل رقم خوانده‌شده در هر لحظه، با تلرانس کمی درباره روزهای قبل و بعد از آن هم صادق است.
.
کل برق مصرفی ماینرهای جهان، یک‌دهم ظرفیت تولیدی برق ایران است
در سال‌های گذشته، ظرفیت تولید واقعی برق در ایران چیزی در حدود ۵۵ تا ۶۰ هزار مگاوات بوده است. (+)
توان تامین برق ایران در سال جاری ۵۹ هزار مگاوات اعلام شده است. اوج نیاز برق ایران در سال ۹۸ هم تاکنون در روز چهارم تیرماه بوده که به ۵۹ هزار مگاوات رسیده و البته این مقدار با مدیریت مصرف و حذف برخی از ردیف‌های مصرف، کاهش داده شده است و به پایین‌تر از ظرفیت تولید برق رسانده شده است. (+)
پیش‌تر محاسبه کردیم که کل مصرف برق ماینرهای جهان چیزی در حدود ۷۶۰۰ مگاوات است. بنابراین کل مصرف برق ماینرهای جهان، معادل ۱۲ درصد ظرفیت تولیدی برق ایران است.
.
بر اساس آمارهای مسئولان، یک شانزدهم ماینرهای جهان در ایران هستند
دستگاه‌های ماینر فعال در ایران به‌صورت قاچاقی وارد کشور شده‌اند و به‌صورت زیرزمینی فعالیت می‌کنند. بنابراین رقم‌های اعلام‌شده برای تعداد دستگاه‌های ماینر در ایران، تقریبی و بر اساس گمانه‌زنی‌ها هستند.
سخنگوی صنعت برق گفته که برآوردها حاکی از آن است که استخراج‌کنندگان ارز دیجیتال در ایران، ۵۰۰ مگاوات در ساعت برق مصرف می‌کند. (+)
برق مصرفی کل ماینرهای جهان، ۷۹۹۰ مگاوات محاسبه شد. اگر رقم ۵۰۰ مگاوات اعلام‌شده توسط مصطفی رجبی‌مشهدی را درست فرض کنیم، به این معناست که از هر ۱۶ دستگاه ماینر جهان، یکی از آنها باید در ایران باشد یا به عبارتی ۳۱۲ هزار دستگاه ماینر در ایران خواهیم داشت.
گفتیم که هیچ آمار دقیقی از تعداد دستگاه‌های ماینر در ایران نمی‌توان به دست آورد. در صحبتی که با چند فعال حوزه ماینینگ داشته‌ایم، آنها رقم‌های متفاوتی را تخمین زدند. از ده تا پانزده هزار تا ۵۰۰ هزار دستگاه، در میان تخمین این فعالان وجود داشته است.
پس رقمی که رجبی مشهدی برای مصرف برق ماینرها اعلام کرده است، عددی غیرمنطقی نیست و می‌تواند درست باشد.
.
مصرف ماینرهای ایرانی، یک درصد از برق مصرفی ایران در اوج مصرف برق است
بر اساس آمار مصطفی رجبی‌مشهدی، میزان اوج مصرف برق در سال جاری به ۴۷ هزار و ۵۰۰ مگاوات رسیده و مصرف برق در کشور ۵ درصد افزایش داشته است. (+)
یکی از دلایل افزایش مصرف برق، فعالیت ماینرها عنوان شده است. اما اگر رقم ۵۰۰ مگاواتی اعلام‌شده توسط رجبی‌مشهدی درباره مصرف ماینرها در ایران صحیح باشد، این رقم حدودا یک درصد اوج مصرف برق در کشور است.
سهم برق ماینرها از برق کل کشور را بر اساس صحبت‌های سخنگوی صنعت برق محاسبه کردیم. در ادامه این سهم را با استفاده از یک تخمین دیگر هم محاسبه می‌کنیم.
آمار دقیقی از میزان عملیات ماینینگ کشورها وجود ندارد. اما طبق پژوهش‌های سازمان‌های متعدد تحقیقاتی، سه کشور برتر دینا در این حوزه چین، گرجستان و آمریکا هستند که این رقم تنها برای کشور چین بالای ۶۰ درصد اعلام شده است.
چینی‌ها سهم بزرگی از استخرهای ماینینگ جهان را در اختیار دارند. (+) از طرف دیگر، ایرانی‌ها با توجه به محدودیت‌های داخلی و خارجی متنوعی که دارند، برای ماینینگ، با وی پیان از استخرهای کشورهای دیگر استفاده می‌کنند. در نتیجه میزان سهم آنها از ماینینگ مشخص نیست.
اما اگر فرض کنیم ده درصد ماینرهای جهان، از شبکه برق ایران استفاده می‌کنند، مصرف آنها ۷۹۹ مگاوات می‌شود که برابر با حدود یک درصد مصرف برق در پیک مصرف خواهد بود.
.
مصرف برق بیت‌کوینرها به ۲۵۰۰ مگاوات می‌رسد؟
همایون حائری، معاون وزیر نیرو، ماه گذشته از ماینینگ در مدارس و مساجد خبر داده بود و گفته بود که اگر نظارت و کنترل بر ماینینگ وجود نداشته باشد، میزان مصرف آنها به ۲ هزار تا ۲۵۰۰ مگاوات هم خواهد رسید.
در ماه‌های گذشته، قیمت بیت‌کوین بیش از دو برابر رشد داشته است. بیت‌کوینی که تا سال گذشته ۳۵۰۰ دلار بود به ۱۱ هزار دلار رسیده است. این باعث افزایش جذابیت استخراج بیت‌کوین برای سرمایه‌گذارهای این حوزه شده است.
از طرفی استخراج بیت‌کوین با برق یارانه‌ای ایران، هزینه تمام‌شده ماینینگ را برای استخراج‌کنندگان به‌شدت پایین می‌آورد.
این مسائل باعث شده علاوه بر جذابیت ماینینگ برای ایرانیان، می‌تواند ایران را به بهشتی برای چینی‌هایی بکند که طبق قوانین جدید برای ورود به ایران، به ویزا هم نیاز ندارند.
چند گزارش بین‌المللی هم نشان می‌دهد چینی‌ها و روس‌ها برای استخراج ارز دیجیتال و بهره گرفتن از قیمت پایین برق وارد میدان شده و در این حوزه در ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند. بر اساس گزارشی که اتاق تهران به نقل از یکی از روزنامه‌های چینی منتشر کرده، از اواخر سال ۲۰۱۸، ایران به‌نقطه عطفی برای چینی‌ها تبدیل شده است.
به‌دلیل قیمت پایین برق در این کشور روزانه شمار ماینرهای بیت‌کوین افزایش می‌یابد؛ چرا که هر کیلووات ساعت برق در ایران با قیمت ناچیز ۰۰۶/ ۰ دلار به فروش می‌رسد. درحالی‌که هزینه برق ارائه‌شده در منطقه جنوب‌غربی چین معمولاً در طول فصل تابستان حدود ۱/ ۰ یوآن (۰۱۵/ ۰ دلار) در هر کیلووات ساعت می‌رسد و در فصل زمستان نیز تا ۰۴/ ۰ دلار در هر کیلووات ساعت افزایش می‌یابد. (+)
اشاره همایون حائری درباره افزایش مصرف ماینرها به رقم ۲ هزار مگاوات هم احتمالا به دلیل همین موضوع بوده است.
.
وزیر ارتباطات پیشنهاد داد: احداث مزارع ماینینگ در کنار نیروگاه‌ها
مشکل تامین برق کشور، فقط مربوط به ساعات اوج مصرف برق است. در واقع توانیر باید برای تامین برق کشور در ساعات اوج مصرف، زیرساخت‌های پرهزینه‌ای را فراهم کند که در بسیاری از ساعت‌های روز و فصل‌های سال، عملا بدون استفاده می‌مانند.
ایران پیش از این، از این زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های تولیدی، برای صادرات برق مازاد استفاده می‌کرد. حالا موافقان ماینینگ این ایده را مطرح می‌کنند که می‌توان با تخصیص این ظرفیت تولید مازاد به استخراج‌کنندگان بیت‌کوین، درآمدزایی کرد.
محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات در همین رابطه گفته است: «اگر عده‌ای بخواهند از برق ایران بدون ضابطه استفاده کنند و با نرخ مصرف خانگی استخراج رمز ارز کنند و پول کلانی را هم به جیب بزنند مطلوب نیست اما این واقعیت را هم نباید نادیده گرفت که بخش زیادی از شبکه برق کشور و منابع تولیدی ما در ساعات غیر پیک آزاد است و استخراج رمزارز به‌نوعی صادرات ارز به‌صورت مجازی محسوب می‌شود یعنی اینکه بدون سرمایه‌گذاری و راه‌اندازی شبکه کلان انتقال برق، می‌توان با استفاده از استخراج رمز ارز این برق را به‌صورت مجازی صادر کرد.» (+)
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در همین گفت‌وگو، به پایین بودن هزینه تمام‌شده برق مصرفی در ایران به دلیل برخورداری کشور از منابع گازی که به‌صورت تقریباً رایگان در اختیار تولید برق قرار می‌گیرد، اشاره کرده است.
به گفته او، قیمت برق در ایران با قیمت جهانی آن قابل قیاس نیست هزینه هر کیلووات ساعت برق صنعتی در برخی از کشورهای اروپایی ۲۰ سنت است متوسط قیمت منطقه‌ای هم عدد بالایی است هم‌اکنون نیز برق صادراتی ما هم هر کیلووات حدود ۹ تا ۱۰ سنت است.
او در ادامه، پیشنهاد داده که به فعالان این بخش پروانه فعالیت قانونی داده شود و امتیازاتی برای آنها در نظر گرفته شود تا آنها بتواند فعالیتشان را به‌صورت قانونی انجام دهند.
او ایده استقرار مزرعه‌های بیت‌کوین در کنار نیروگاه‌ها را هم مطرح کرده است: «اینکه در نیروگاه برق را تولید کنیم و هزینه زیادی را برای انتقال آن پرداخت کنیم بخشی از آن هم در شبکه توزیع اتلاف شود و در نهایت به دست کسانی که می‌خواهند در زمینه استخراج ارز کار کنند برسد هزینه‌های ما را بالا می‌برد.»
ببینید: نابه‌سامانی ماینینگ در ایران / امیر ناظمی: با مدل‌های قدیمی نمی‌توان برای مسائل جدید تصمیم‌گیری کرد
.
شناسایی و بستن مزارع ماینینگ در نقاط مختلف کشور
در هفته‌های اخیر، خبرهای متعددی از شناسایی و بسته شدن مزارع بیت‌کوین در شهرهای مختلف کشور منتشر شده است. اوج این خبرها هم مربوط به روزهای اخیر یعنی از ۱۲ تیر تا ۱۵ تیر بوده است. به نظر می‌رسد که مسئولان شرکت‌های توزیع برق منطقه‌ای، با بررسی نمودارهای مصرف برق مناطق و البته در بعضی از موارد، قطع اینترنت مناطق و رصد تغییرات نمودارهای مصرف برق، وجود دستگاه‌های ماینر را شناسایی می‌کنند.
ببینید: تایید ماینینگ در شهرک‌های صنعتی / واحدهای متخلف با بررسی نمودار مصرف برقشان، شناسایی می‌شوند
محمدحسین رحیمی‌زاده، معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان یزد، نهم تیرماه از کشف هزار دستگاه ماینر بیت‌کوین در دو استخراج تولید رمزارز با مصرف کل یک مگاوات خبر داد و گفت: «دستگاه‌هایی که به این منظور استفاده شده قاچاق بوده و متخلفان در پوشش دو کارخانه تعطیل شده و با تعرفه برق صنعتی اقدام به استخراج رمزارز می‌کردند.» (+)
مسلم حاجی مزدرانی، رئیس شرکت توزیع برق شهرستان ورامین، چهارشنبه هفته پیش، از کشف ۱۴ مزرعه استخراج بیت‌کوین در مناطق مختلف این شهرستان خبر داد.
به گفته او، بزرگ‌ترین این مزارع که در سطح استان تهران کشف شده، مربوط به یک مرکز فعال در شهرک صنعتی سالاریه بوده که در آن بیش از یک هزار و ۱۳۴ دستگاه ماینر (استخراج‌کننده بیت‌کوین) کشف شده است. این مرکز روزانه ۸۰۰ کیلووات برق با تعرفه صنعتی مصرف می‌کرده است. همچنین او گفته که بیش از ۲ هزار ماینر در این ۱۴ مزرعه کشف شده‌اند. (+)
مجید خانی، مدیرعامل توزیع برق شهرستان قرچک، هم در همین روز، از کشف یک مزرعه بیت‌کوین در دامداری خبر داد. به گفته او، کارشناسان منطقه برق قرچک در بازرسی‌های خود یک واحد دامداری در داوودآباد کشف کردند که اقدام به استخراج بیت‌کوین با برق تعرفه کشاورزی می‌کرد. (+)
روز جمعه هم خبر آمد که ۵۰۰ دستگاه استخراج بیت‌کوین از محل یک شرکت واقع در لوشان از توابع شهرستان رودبار در جنوب استان گیلان کشف و توقیف شده است. (+)
البته در این میان، برخی از اخبار کمی بحث‌برانگیز بودند. برای مثال، مدیرعامل برق منطقه‌ای استان البرز در هفته‌های گذشته از شناسایی ۳۰۰ تا ۵۰۰ واحد صنعتی و خصوصی در این استان خبر داده بود که از برق یارانه‌ای برای استخراج بیت‌کوین استفاده می‌کنند. اما در ادامه، معاون طرح و برنامه وزارت صمت در واکنش به این آمار اعلام کرد که استان البرز حدود ۳ هزار واحد صنعتی دارد و با توجه به صحبت‌های این مقام مسئول باید یک‌ششم این واحدها مشغول استخراج بیت‌کوین باشند که به‌نظر می‌رسد این ارقام نادرست است. (+)
.
انجمن بلاکچین: ماینرها را در ساعات اوج مصرف خاموش می‌کنیم
با افزایش خبرها درباره نقش استخراج‌کنندگان بیت‌کوین در بحران برق کشور و موج شناسایی مزارع بیت‌کوین، انجمن بلاکچین در بیانیه‌ای اعلام کرد که استخراج‌کنندگان رمز ارزها برای عبور از پیک مصرف برق در روزهای گرم تابستان، ماینرها را خاموش کرده‌اند.
در بیانیه انجمن بلاکچین آمده است: «اگرچه معتقدیم در اعلام سهم استخراج‌کنندگان ارزهای دیجیتال در بالا بردن مصرف برق کشور و احتمال قطع برق به علت فعالیت آنها اغراق شده اما با هدف جلوگیری از وارد آمدن کمترین فشار به هموطنان گرامی در فصل تابستان و در جهت همراهی با دولت و وزارت نیرو اعلام می‌کنیم که در ساعات اوج مصرف (از ساعت ۱۰ تا ۱۷) دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال خاموش می‌شود که این روند تا پایان روزهای گرم فصل تابستان ادامه می‌یابد.»
در این بیانیه تلویحا اشاره شده که برق ایران همواره با مشکل توزیع و رفع نیاز شهروندان در فصل گرم مواجه بوده است: «گویا عده‌ای سعی دارند مقصری برای کمبود برق و ناتوانی در تامین پایدار انرژی در فصل تابستان پیدا کنند که امسال این قرعه به نام صنعت استخراج ارزهای دیجیتال افتاده است.»
همچنین در ادامه آمده است: «صنعت استخراج ارزهای دیجیتال تنها دو سال است که در ایران رواج یافته اما مشکل مصرف بالا، کمبود و قطعی برق، مشکل دیرینه کشور در تابستان سال‌های متمادی بوده است.»
انجمن بلاکچین همچنین در گزارشی، برق مصرفی توسط ماینرها در ایران را محاسبه کرده است و به نتایجی مشابه با محاسبات انجام‌شده در این گزارش رسیده است.
.
تعرفه‌های مشخص برق برای استخراج‌کنندگان بیت‌کوین مشخص می‌شود
هر بار که قیمت جهانی بیت‌کوین، بالا می‌رود، کلیدواژه «بیت‌کوین» به نُقل محافل، شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها تبدیل می‌شود. این بار هم رشد قیمت بیت‌کوین همزمان با افزایش توجه مسئولان به برق مصرفی ماینرها، به یکی از سوژه‌های داغ رسانه تبدیل شد.
در هفته‌های گذشته، بارها مسئولان توانیر و وزارت نیرو، آمارهایی از مصرف بسیار بالای برق توسط استخراج‌کنندگان بیت‌کوین ارائه دادند؛ افرادی در بخش خصوصی و دولتی در موافقت و مخالفت با ماینینگ صحبت کردند؛ مزارع بیت‌کوین متعددی شناسایی و تعطیل شدند و ماینینگ و استخراج به صفحه اول روزنامه‌های کشور راه پیدا کردند.
برآیند همه اتفاقات اخیر، تغییر قیمت برق برای ماینرها بود. شرکت توانیر روز گذشته اعلام کرد که تا سه هفته آینده تعرفه ویژه برق تولید بیت‌کوین ابلاغ و تعیین تکلیف خواهد شد. بر این اساس، با مشخص شدن تعرفه برق تولید ارز دیجیتال و بررسی ظرفیت‌های شبکه، تقاضای تولیدکنندگان ارز دیجیتال به‌طور رسمی رسیدگی خواهد شد. (+)
قرار است شرکت توانیر تا اوایل مردادماه دریافت رسمی تقاضای تولیدکنندگان ارز دیجیتال برای تخصیص برق را کلید بزند و این درخواست‌ها با مشخص شدن تعرفه برق تولید ارز دیجیتال و بررسی ظرفیت‌های شبکه در نقطه مورد درخواست رسیدگی شود.
با قانونی شدن ماینینگ، این فعالیت به‌عنوان یک فعالیت اقتصادی رسمی شناخته خواهد شد؛ هزینه برقی که با آن درآمدزایی می‌کند را پرداخت خواهد کرد و کنترل و نظارت بیشتری بر آن رخ خواهد داد. باید دید که تعیین تعرفه برق برای استخراج بیت‌کوین و قانونی شدن ماینینگ، به نزاع‌ها در خصوص ماینینگ پایان می‌دهد یا در ادامه مسائل دیگری مانند دخالت دولت در این فناوریِ ساختارشکن و غیرمتمرکز را ایجاد خواهد کرد.