مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی طی پژوهشی با عنوان، عبور از بحران، ایجاد پایداری و بهبود شرایط با کاهش مصارف آب و افزایش بهره‌وری با تأکید بر حوضه آبریز زاینده‌رود به بررسی بحران کم آبی و نیز تداوم خشکسالی پرداخت و ضمن بیان مشکلات و معضلات پیش رو به ارائه راهکار نیز پرداخته است.
در این پژوهش آمده اس تبه‌دلیل سپری شدن سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ با خشکسالی شدید و کاهش حدود ۴۰ درصدی منابع آب سد زاینده‌رود، همچنین پیشبینی تداوم خشکسالی توسط سازمان هواشناسی کشور، شرایط مساعدی از نظر تأمین منابع آب برای این سد در سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ متصور نیست.
همچنین این پژوهش عنوان می کند، طی دهه‌های گذشته، مداخلات توسعه‌ای گسترده‌ای در این رودخانه شکل گرفته که شامل اجرای پروژه‌های سازه‌ای و بارگذاری مصارف جدید در بخش‌های کشاورزی (بیش از ۶ برابر)، شرب و صنعت است. این رودخانه از گذشته نیز با دوره‌های خشکسالی روبه‌رو شده با‌این‌حال مداخلات گسترده صورت گرفته سبب شده تا در دهه‌های اخیر کمبود آب به خشکی مستمر بستر رودخانه و تالاب گاوخونی بیانجامد که علاوه‌بر مشکلات تأمین آب ذی‌نفعان به‌خصوص کشاورزان، به ایجاد مسائل گسترده اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی منجر شده است. در مدیریت بخش آب، طی سالیان اخیر با وجود اقدام‌های صورت گرفته، روند مسائل و مشکلات این بخش نه‌تنها بهبود نیافته بلکه به مراتب پیچیده‌تر نیز شده است.
این پژوهش ضمن پیشنهاد عملیاتی (درازمدت) عنوان کرد، در مقام عمل، ناهمگنی‌ها و کسب آمادگی برای مواجهه با چالش‌های بخش آب، می‌تواند بزرگ‌ترین تحول در دولت جدید قلمداد شود. به این منظور پیشنهاد می‌شود تعدادی از مسائل به تفکیک منطقه مشخص شوند؛ به‌عنوان مثال مسئله آب زاینده‌رود، مسئله دریاچه ارومیه، مسئله کارون بزرگ، مسئله هیرمند، مسئله آب زیرزمینی رفسنجان، مسئله خشک شدن تالاب بختگان، مسئله آب زیرزمینی دشت مشهد و غیره. منظور از مسئله، ترکیب مؤلفه‌های مختلف در آن است. برای هرکدام از این مسائل، سازمان مواجهه با آن تمهید شود و برای هر مسئله متناسب با ماهیت و اقتضائات آن، سازوکار و سازمان لازم طراحی و پیاده‌سازی شود.
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در گزارش خود به معرفی رودخانه زاینده‌رود بعنوان بزرگ‌ترین رودخانه فلات مرکزی که از کوه‌های زاگرس مرکزی به‌ویژه زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی به تالاب گاوخونی منتهی می‌شود پرداخت و وضعیت ذخیره سد زاینده‌رود طی نموداری به مقایسه ذخیره سد زاینده‌رود در ابتدای سالهای آبی مختلف و رهاسازی آب برای زراعت پاییزه ترسیم کرد.
عمده‌ترین چالش‌ها و مسائل حوضه زاینده‌رود در این پژوهش؛ تداخل موضوع‌های حکمرانی، بروز خشکسالیهای متعدد، نیاز به تأمین آب مطمئن برای مصارف شرب، لزوم تأمین آب صنایع استراتژیک منطقه، عدم امکان توزیع آب کشاورزی، عدم امکان تأمین نیازهای زیست‌محیطی تالاب گاوخونی، استقرار شمار زیادی از صنایع آب‌بر عنوان شده است.
در این پژوهش به راه‌حل‌ها و پیشنهادهایی در این زمینه منجمله، ایجاد هماهنگی جامع و کامل در زمینه منابع، مصارف، – بازتخصیص مصارف شرب و صنعت، تمرکز بر کاهش مصارف بخش کشاورزی و افزایش بهره‌وری، ممنوعیت کشت محصولات کشاورزی با نیاز آبی بالا، بررسی و تدقیق میزان برداشت آب در بخش کشاورزی، شرب، صنعت و محیط زیست، شفاف‌سازی وسعت اراضی کشاورزی، شناسایی مصرف‌کنندگان مجاز و غیرمجاز آب، جایگزینی آب مصرفی صنایع، ضرورت اولویت‌دهی به تأمین مصارف شرب و صنعت و حفظ باغات، تأمین خسارات از طریق جابه‌جایی حقابه‌های کشاورزی و نیز هماهنگی کامل بین دستگاههای نظارتی پرداخته است و در پایان درخصوص معضلات حوضه آبریز زاینده‌رود آورده است، باید توجه داشت که جاری شدن آب زاینده‌رود به‌صورت دائمی همه مشکلات نیست بلکه مسئله اصلی مرتبط با اقتصاد و معیشت کشاورزان و برخی ذی‌نفعان است که باید به‌شکل اساسی مورد توجه قرار گیرد. ازاین‌رو حل مشکلات کشاورزان خرده‌مالک و توجه به معیشت آنها در صدر اهداف برنامه‌ریزی موفق منتج به حل این مشکلات و این بحران قرار می‌گیرد.
متن کامل این پژوهش را از فایل پیوست مطالعه کنید.مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی
